‌به گزارش خبرنگار خبرگزاری حوزه، کمال‌گرایی در بهترین تعریف آن، یک نوع ویژگی چند بعدی است، به طوری که روانشناسان توافق دارند که بسیاری از جنبه‌های مثبت و منفی در آن وجود دارد. در فرم ناسازگار آن، کمال‌گرایی مردم را به تلاش برای رسیدن به یک ایده‌آل دست نیافتنی یا اهداف غیر واقع‌بینانه سوق می‌دهد که اغلب منجر به افسردگی و عزت نفس پایین می‌شود.

در مقابل، کمال‌گرایی سازگار می‌تواند به افراد برای رسیدن به اهداف خود انگیزه بدهد و باعث شود که این افراد از تلاش خود لذت ببرند. داده‌های جدید نشان می‌دهد که گرایش‌های کمال گرایانه، در بین نسل‌های اخیر افراد جوان رو به افزایش است.

کمال‌گراها، به‌طور اجباری و وقفه‌ناپذیر، برای رسیدن به اهداف دست نیافتنی، تلاش و تقلا می‌کنند و ارزش خود را با میزان بهره‌وری و دستاوردهای خود اندازه‌گیری می‌کنند. کسی که خودش را برای رسیدن به اهداف غیر واقعی، تحت فشار قرار می‌دهد، به ناچار خود را در معرض دام ناامیدی نیز قرار می‌دهد. وقتی کمال‌گراها در رسیدن به استانداردهای خود شکست می‌خورند، تمایل به انتقاد خشن از خود دارند.

بر اساس آموزه های اسلامی، هدف نهایی انسان رسیدن به کمال فطری است. کمال گرایی بر تمام رفتار انسان مؤثر است. بر اساس جهان بینی توحیدی و الحادی دو شیوه مصرف متفاوت در جوامع انسانی شکل می‌گیرد که از نظر فرآیند، مبانی، شاخصه‌ها و پیامدها در مقابل هم قرار دارند.

جهان بینی الحادی منجر به رفتار مصرفی لذت گرا می‌شود. مبانی آن، فراموشی یاد خدا و عدم التزام به قوانین تشریعی الهی و غفلت از آخرت و ارزش های متعالی است که این مبانی منجر به سه شاخصه می شود: حاکمیت تمایلات نفسانی، مصرف بیشینه، خلق نیازهای غیرضروری که پیامدهایی مانند از بین رفتن نعمت، فساد و به طور کلی تغییر سبک زندگی را به دنبال دارد.

در مقابل این مصرف، مصرف کمال گرا وجود دارد. مصرف کمال گرا بر پایه جهان بینی توحیدی شکل می گیرد. مبنای مصرف کمال گرا در زمینهه مبدأ شناختی، این است که فقط خداوند حق قانون گذاری را برای زندگی انسان دارد. مبنای هستی شناختی این مصرف، بیان می کند که آفرینش جهان هدفمند است و بازگشت عالم به سوی خداست و انسان در آخرت باید پاسخگوی همه رفتار خود باشد.

این مبانی منجر به دو شاخصه اصلی در این مصرف می‌شود:

الف) تدبیر مصرف

ب) رعایت حقوق شرعی در مصرف

پیامد این مصرف برای انسان، امانت داری نسبت به نعمات الهی، تناسب مصرف با ظرفیت های محیط زیست، عدالت اجتماعی، توازن و اعتدال در مصرف است. هدف از مصرف لذت گرا رسیدن انسان به بیشترین لذات مادی و استفاده از هر ابزاری در این مسیر است؛ اما اساسی ترین هدف در مصرف کمال گرا، کسب رضایت الهی و رسیدن به سعادت نهایی از طریق عمل به دستورات الهی است.

گرایش به کمال و کمال خواهی از اساسی‌ترین انگیزه‌های انسان برای رشد و حرکت در این عالم است. یکی از محوری‌ترین موضوعات مطرح شده در قرآن کریم بحث کمال انسان و چگونگی به فعلیت رساندن توانایی‌های متعالی او است که با تعابیر مختلفی بیان شده است ظرفیت وجودی و خلیفة الله بودن انسان موجب شده خداوند انسان را برای رسیدن به سعادت حقیقی ملزم به رعایت اصول اخلاقی نموده که در قالب رفتار از او صادر می‌شود. این الزامات حوزه‌های مختلفی را در بر می‌گیرند که از جمله آن مربوط به حوزه مصرف است. مقوله مصرف و به دنبال آن رفتار مصرفی از جمله مباحث مهم اقتصاد خرد می‌باشد.

نوع برداشت و طرز تفکری که یک مکتب درباره هستی عرضه می دارد تکیه گاه فکری آن مکتب به شمارمی رود. این زیر ساز اصطلاحاً جهان‌بینی نامیده می‌شود، جهان بینی به دو قسم توحیدی و الحادی تقسیم می‌شود که هر یک از این دو جهان بینی مبانی متفاوتی برای مصرف تعریف می‌کنند، بنابراین ضرورت دارد که مبانی موثر در بروز رفتار مصرفی مطلوب و مورد نظر اسلام به جهت اهمیت تاثیر و پیامدهایی که در رفتارهای فردی و جمعی می‌گذارند مورد توجه قرار گیرد.

یکی از این مبانی مهم، کمال گرایی است که نقش مهم و تعیین کننده‌ای در جهت گیری‌های انسان در تمامی ابعاد مادی و معنوی دارد. رفتار یک رشته فعالیت هدف گرا است.

روانشناسان پیرو مکتب رفتارگرایی، هرگونه پاسخ قابل مشاهده هر جانداری را می‌توان رفتار نامیدند. برخی نیز گفته‌اند رفتار ترکیب علاقه‌ها، ادراک و معرفت سوق داده شده به طرف هدف خاص است، عده‌ای دیگر گفته‌اند هر فعالیت قابل مشاهده یا اندازه‌گیری ارگانیسم رفتار است.

رفتارهای انسان با توجه به هدفی که شخص از انجام آن دارد متفاوت خواهند بود لذا هدف یک عامل تعیین کننده در رفتار است. به طور طبیعی و با تصریح اقتصاددانان هدف از مصرف و رفتار مصرفی حداکثرسازی مطلوبیت و رضایت فرد است، بنابراین رفتار مصرفی مجموعه فعالیت‌های فیزیکی، احساسی و ذهنی انسان است که تحت تاثیر منظومه فکری و جهان بینی و ایدئولوژی او و البته تحت تاثیر عوامل بیرونی مثل تبلیغات و در جهت تامین نیاز و یا ارضاء خواسته‌ها در یک دوره زمانی خاص هنگام خرید انتخاب استفاده و مصرف و دور انداختن محصولات است.

در این خصوص با یک روانشناس به گفت‌وگو پرداختیم.

دکتر فریده عزیزی در گفت‌وگو با خبرنگار خبرگزاری حوزه بیان کرد: کمال گرایی اخلاقی با تمرکز بر توسعه اخلاقی و ارزش‌های اخلاقی انسان مرتبط است. در کمال گرایی اخلاقی عواملی همچون انسان شناسی، ارزش شناسی و اخلاقیات مهم هستند. انسان در این کمال گرایی اخلاقی در پی تحقق ارزش‌های انسانی مثل عدالت، بخشش، شفقت، دوستی و اختیار مسئولانه است که باعث سوق انسان‌ها به طرف آن می‌شود و این یعنی رسیدن به کمال و تعالی.

وی با اشاره به مبانی کمال گرایی اخلاقی اظهار کرد: این مبانی شامل پالایش و تطهیر اخلاقی در انسان، توسعه و رشد اخلاقی شامل تعهد به عمل به شکل‌های صادقانه و اخلاق در زندگی روزمره، تعهد به ارزش‌های اخلاقی، رهبری اخلاقی که انسان را مجاب می‌کند در مواقع مختلف به عنوان یک نمونه اخلاقی عمل کند.

عزیزی در پاسخ به این سوال که کمال گرایی چگونه در رفتارهای مصرفی متجلی می‌شود خاطرنشان کرد: کمال گرایی اخلاقی به عنوان یک مفهوم اخلاقی مهم تاکید دارد که اخلاق و ارزش‌ها نقش مهمی در تعیین شکل و کیفیت زندگی انسان دارند و تلاش برای رسیدن به کمال اخلاقی می‌تواند به انسان به عنوان یک موجود اخلاقی کمک کند تا در جامعه و زندگی فردی به شکل اختیاری و انسانی عمل کند.

وی در پایان در توضیح مؤلفه‌های مهم کمال گرایی اخلاقی بیان کرد: این مولفه ها شامل دستیابی به هدف کمال، کمال گرایی به تطهیر و تحقق انسان از طریق پیشرفت و بهبود تمامی جنبه های انسانی اشاره دارد که این شامل تطهیر روحی، ذهنی، معنوی، فیزیکی و اخلاقی می شود، تعیین اصول و ارزش ها، پیروی از اصول، توسعه شخصی و بهبود فردی توسط تطهیر و تحقق کمال انسانی که این توسعه شامل افزایش دانش، بهبود مهارت ها و رشد شخصی می شود، به مشارکت اجتماعی اهمیت می‌دهد زیرا انسان به نوعی جزو یک جامعه بزرگتر است و می‌تواند از طریق مشارکت و همکاری با دیگران به تحقق کمال اجتماعی کمک کند، معنویت و انسجام، کمال گرایی به توسعه و پیشرفت مستمر انسان از منظر شخصی و جامعه‌ای تاکید دارد که این شامل توسعه تکنولوژی علم، هنر و فرهنگ و سیاست می‌شود.